Najbrutalniejsza gra w historii? O co chodziło w Manhunt 2?

Oczywiście Mortal Kombat nie jest ani jedyną, ani nawet najbardziej brutalną grą. Jest jeden tytuł, który prawdopodobnie przebił brutalnością i bezsensowną przemocą wszystkie inne (choć oczywiście tu ocenę pozostawiam wam). Mowa o Manhunt 2. Gra ma dość niepozorną fabułę jak na tytuł uznany za najbrutalniejszą grę wszech czasów. Opowiada o naukowcu Danielu Lambie, który bierze udział w tajnym projekcie opartym na technikach kontroli umysłu. Ten kontrowersyjny temat, nawiązujący do rzeczywistego projektu MK Ultra, wzbudził wiele dyskusji. Jest jednak pewien twist. Główny bohater cierpi na zaburzenia psychiczne i doświadcza halucynacji, co prowadzi do brutalnych aktów przemocy. Już tu pojawiają się kontrowersje ponieważ przedstawienie choroby psychicznej w takim kontekście było krytykowane jako stygmatyzujące. Finalnie, uwaga spoiler, postać Leo Kaspera, która nakłania Daniela do brutalnych czynów, okazuje się być alter ego głównego bohatera. Ta psychologiczna manipulacja była uważana za zbyt mroczną i niepokojącą, ale łatwo odszukać jej pierwowzór choćby w filmie Fight Club.

Co sprawiło, że Manhunt 2 wywołał taką burzę?

Przejdźmy do samej rozgrywki. Gra zawierała niezwykle brutalne i realistycznie przedstawione sceny przemocy, w tym szczegółowe egzekucje wykonywane przez gracza. Poziom brutalności znacznie przekraczał normy akceptowane w grach wideo. Co więcej, gracz aktywnie uczestniczył w brutalnych morderstwach, miał decydujący wpływ na ich przebieg, co było uważane za przekroczenie granic etycznych w rozrywce interaktywnej. Mimo że grafika nie była fotorealistyczna, sposób przedstawienia przemocy był uznawany za zbyt sugestywny i naturalistyczny. Gra nagradzała gracza za szczególnie brutalne i kreatywne zabójstwa, co było krytykowane jako promowanie sadyzmu.

W znacznej części świata Manhunt 2 został dopuszczony do sprzedaży, a jedyną reakcją na jego brutalność były protesty. Inaczej było jednak w Wielkiej Brytanii. Tam spór prawny dotyczący gry Manhunt 2 był długotrwałym i złożonym procesem, który toczył się głównie w latach 2007-2008. Nie był to jednak typowy spór sądowy, a batalia związana z dopuszczeniem gry do obrotu zgodnie z obowiązującą na wyspach procedurą w tym zakresie.

Cenzura czy ochrona społeczeństwa? Pierwszy zakaz sprzedaży w Wielkiej Brytanii

W czerwcu 2007 roku do British Board of Film Classification (BBFC) wpłynął wniosek o przyznanie klasyfikacji wiekowej dla Manhunt 2. BBFC to organizacja odpowiedzialną za klasyfikację i cenzurę filmów oraz niektórych gier w Wielkiej Brytanii. Ku zdziwieniu producenta, który wnioskował o przyznanie grze kategorii 18+ urząd odmówił przyznania klasyfikacji wiekowej, co było równoznaczne z zakazem jej sprzedaży w Wielkiej Brytanii.  Jakie stały za tym argumenty? Był w zasadzie jeden główny. Gra cechuje się „nieustępliwą ponurością i bezdusznością tonu”, „zachęca do brutalnego zabijania”^[1], przedstawia „trwały i kumulatywny przypadkowy sadyzm” oraz stanowi potencjalne zagrożenie dla nieletnich i dorosłych^[2].

Rockstar Games się broni – walka o prawo do wydania gry

Rockstar Games, wydawca gry, odwołał się od tej decyzji do Video Appeals Committee (VAC). Spółka podniosła w swoim odwołaniu przede wszystkim argument, że zawartość gry jest „w granicach ustalonych przez certyfikację BBFC dla kategorii 18+”^[3]. Rockstar argumentowało, że gra powinna otrzymać certyfikat 18, a nie być całkowicie zakazana.

 

VAC daje zielone światło – ale BBFC nie odpuszcza

W grudniu 2007 roku sprawa trafia do Video Appeals Committee (VAC), który jest niezależnym organem odwoławczym, który rozpatruje apelacje od decyzji BBFC w sprawach dotyczących klasyfikacji gier wideo i filmów^. Na skutek apelacji VAC orzekł na korzyść Rockstar, nakazując BBFC ponowne rozpatrzenie sprawy.  W sprawie Manhunt 2 VAC podtrzymał odwołanie Rockstar Games, głosując 4 do 3 na korzyść wydania gry. Jakie argumenty zostały podniesione w decyzji? Zdecydowało o tym w szczególności to, że:

1. gra powinna otrzymać certyfikat 18+ ponieważ mieści się w tych kryteriach,
2. jest mało prawdopodobne, aby Manhunt 2 mógł spowodować rzeczywistą szkodę dla dorosłych lub dzieci.

High Court wkracza do gry – kto miał rację?

BBFC nie zgodziło się z decyzją VAC i złożyło wniosek o kontrolę sądową do High Court. W styczniu 2008 roku sędzia High Court orzekł, że w korzystnej dla Rockstar decyzji VAC popełnił „wyraźny błąd prawny” w swojej interpretacji potencjalnego zagrożenia wynikającego z wydania gry^[4] w swojej interpretacji Ustawy o nagraniach wideo (Video Recordings Act)^[5]. Główne punkty orzeczenia to:

1. VAC błędnie zinterpretował pojęcie „szkody” zawarte w ustawie, skupiając się na „rzeczywistej szkodzie” zamiast na „potencjalnej szkodzie i ryzyku szkody”.
2. VAC niesłusznie oparł swoją decyzję na kryterium czy gra miałaby „dewastujący wpływ na społeczeństwo”^[6]

Sędzia Mitting zarządził, aby ten sam siedmioosobowy panel VAC zrewidował swoje ustalenia. W wyroku zostały zawarte także wytyczne dla VAC przy ponownym rozpoznawaniu sprawy. W uzasadnieniu podkreślono, że prawo odnosi się do szkody, która „może być” spowodowana, a nie tylko do udowodnionej rzeczywistej szkody. Sąd wyjaśnił, że nie jest prawnym wymogiem, aby gra wideo miała „dewastujący wpływ na jednostki lub społeczeństwo”, aby można było odmówić jej certyfikacji.^[7] High Court podkreślił, że orzeczenie VAC, gdyby zostało utrzymane, miałoby fundamentalne implikacje dla wszystkich decyzji BBFC, szczególnie tych dotyczących niedopuszczalnych poziomów przemocy^[8].

Ostateczna decyzja – czy Manhunt 2 powinien być zakazany?

W związku z wydanym orzeczeniem VAC ponownie rozpatrzył sprawę zgodnie z wytycznymi High Court. Werdykt był analogiczny jak poprzednio. Urząd ponownie zagłosował na korzyść Rockstar (4 głosy do 3)^[9]. W marcu 2008 roku, po długiej batalii prawnej, BBFC ostatecznie przyznało grze Manhunt 2 klasyfikację 18+, umożliwiając jej sprzedaż w Wielkiej Brytanii. David Cooke, dyrektor BBFC, stwierdził, że mimo obaw organizacji co do potencjalnego ryzyka związanego z grą, nie mieli innego wyboru w świetle decyzji VAC.

Co z Manhunt 2 w Polsce? Czy brutalne gry mogą zostać zakazane?

A czy w Polsce gra Manhunt 2 także wzbudziła takie kontrowersje? Przed udzieleniem odpowiedzi na to pytanie przede wszystkim warto podkreślić, że brak u nas odpowiednika BBFC i VAC. W Polsce nie ma oficjalnego, prawnie wiążącego systemu oceny gier wideo przed nadaniem im kategorii wiekowej. Branża sama reguluje tę kwestię, głównie poprzez dobrowolne stosowanie systemu PEGI, czyli niemającej prawnego charakteru klasyfikacji wiekowej gier.

Jest to o tyle symptomatyczne, że jeśli chodzi o treści audycji i audiowizualne usługi medialne na żądanie to ustawa o radiofonii i telewizji już takie regulacje wprowadza. Przede wszystkim zgodnie z jej przepisami zabronione jest rozpowszechnianie audycji lub innych przekazów zagrażających fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich, w szczególności zawierających treści pornograficzne lub w sposób nieuzasadniony eksponujących przemoc. Ponadto, wprowadzone jest rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w sprawie kwalifikowania i oznaczania audycji i innych przekazów mogących mieć negatywny wpływ na rozwój małoletnich w poszczególnych kategoriach wiekowych w audiowizualnych usługach medialnych na żądanie, które odnosi się przede wszystkim do treści udostępnianych w ramach audiowizualnych usług medialnych na żądanie, takich jak serwisy VOD. Obejmuje ono audycje, wideo stworzone przez użytkowników i inne przekazy dostępne w tych serwisach. Nie dotyczy ono jednak bezpośrednio gier wideo.

Nie oznacza to jednak, że wszelkie gry zawsze będą dopuszczone do legalnego obrotu.
Kluczowym przepisem jest art. 256 Kodeksu karnego, który zakazuje:

1. Publicznego propagowania nazistowskiego, komunistycznego, faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa.
2. Nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość.
3. Produkowania, utrwalania lub rozpowszechniania treści zawierających powyższe elementy.

Gra zawierająca takie treści mogłaby zostać uznana za naruszającą ten przepis. Dodatkowo, nie bez znaczenia będzie też art. 202 Kodeksu karnego, który zakazuje rozpowszechniania treści pornograficznych w sposób umożliwiający małoletniemu poniżej lat 15 zapoznanie się z nimi. Gry zawierające takie treści musiałyby być odpowiednio zabezpieczone.

---

^[1] Greg Leahy, „Manhunt 2 Receives Classification in the UK”, Nintendo World Report (https://www.nintendoworldreport.com/news/15555/manhunt-2-receives-classification-in-the-uk – dostęp dnia 12.08.2025)

^[2] Tony Smith, „Manhunt 2 banned in UK”, The Register (https://www.theregister.com/2007/06/19/manhunt_2_banned/ – dostęp dnia 12.02.2025)

^[3] Emma Boyes, „BBFC Taking Manhunt 2 Decision to High Court” (https://www.gamespot.com/articles/bbfc-taking-manhunt-2-decision-to-high-court/1100-6184061/ – dostęp dnia 12.02.2025)

^[4] „R (on the application of British Board of Film Classification) v Video Appeals Committee”, 5RB Media Law (https://www.5rb.com/case/r-on-the-application-of-british-board-of-film-classification-v-video-appeals-committee/ – dostęp dnia 12.02.2025)

^[5] Robert Purchese, „High Court blocks Manhunt 2 from sale”, Eurogamer (https://www.eurogamer.net/high-court-blocks-manhunt-2-from-sale – dostęp dnia 12.02.2025)

^[6] „Manhunt 2”, Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Manhunt_2 – dostęp dnia 12.02.2025)

^[7] „R (on the application of British Board of Film Classification) v Video Appeals Committee”, 5RB Media Law (https://www.5rb.com/case/r-on-the-application-of-british-board-of-film-classification-v-video-appeals-committee/ – dostęp dnia 12.02.2025)

^[8] Emma Boyes, „BBFC Taking Manhunt 2 Decision to High Court”, GameSpot (https://www.gamespot.com/articles/bbfc-taking-manhunt-2-decision-to-high-court/1100-6184061/ – dostęp dnia 12.02.2025)

^[9] Greg Leahy, „Manhunt 2 Receives Classification in the UK”, Nintendo World Report (https://www.nintendoworldreport.com/news/15555/manhunt-2-receives-classification-in-the-uk – dostęp dnia 12.02.2025)