Moja przygoda z Civilization – powrót do przeszłości

Już w tym miejscu się przyznam. Chyba nad żadną grą nie spędziłem tyle czasu co nad Civilization. Brak cyfry po tytule nie jest przypadkiem. Była to część pierwsza. Sid Meier’s Civilization. Chcę być transparentnym, mówię to już na wstępie. Dość jednak prywaty.

https://allegro.pl/oferta/sid-meier-s-civilization-1-i-pierwsza-czesc-big-box-kolekcjonerski-eng-17201467508?utm_feed=aa34192d-eee2-4419-9a9a-de66b9dfae24&utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=_krk_media_pla_pmax&ev_campaign_id=17998676602&gad_source=1&gclid=Cj0KCQiAwtu9BhC8ARIsAI9JHanOIvDtTEGjiLM5KQR85rCfq_h8mMO6SyYy8fcyDJpCP1WtWJGyKIkaAtKREALw_wcB

Czy Civilization to na pewno gra komputerowa?

Zacznijmy od początku, bo właśnie tam pojawia się ten jeden szczegół, który odmienia całą historię. Otóż, gra Civilization bynajmniej nie powstała w wersji komputerowej. Pierwsza Civilization była grą planszową o tej samej nazwie, wydana przez Avalon Hill. Jej twórcą był Francis Tresham, co jest istotne w kontekście późniejszych rozgrywek prawnych.^[1]

https://www.ebay.com/itm/325906480484?norover=1&mkevt=1&mkrid=711-169407-669907-5&mkcid=2&itemid=325906480484&targetid=296739514498&device=c&mktype=pla&googleloc=1011463&poi=&campaignid=21082369877&mkgroupid=160701766018&rlsatarget=pla-296739514498&abcId=&merchantid=5492103298&gad_source=1&gclid=Cj0KCQiAwtu9BhC8ARIsAI9JHandhQ8XFIMyPiGOi9bUgtrG6RolxDx_mhhs2kZ2voTXMZgBs1aKjDwaAm1dEALw_wcB

MicroProse wkracza do gry – licencja, która wywołała burzę

Gra planszowa była na tyle interesująca, że MicroProse, późniejszy producent gry komputerowej o tym samym tytule, uzyskało licencję na wykorzystanie nazwy „Civilization” od Avalon Hill. Avalon Hill twierdziło później, że licencja dotyczyła wyłącznie jednej gry, co stało się podstawą sporu. To właśnie na jej kanwie powstało „Sid Meier’s Civilization”^[2]. Co ciekawe, jak donoszą źródła, licencja dotyczyła samego tytułu “Civilization”. Czy tak właśnie było, tego niestety nie sposób ustalić. Biorąc jednak pod uwagę przebieg sporu, oceniam, że licencja musiała dotyczyć także innych elementów rozgrywki. Niemniej jeszcze w 1991 Avalon Hill wystąpiło z wnioskiem o rejestrację znaku słownego Civilization w klasie 28 klasyfikacji nicejskiej: sprzęt sprzedawany jako całość do gier planszowych i elektronicznych. Znak został zarejestrowany w kolejnym roku^[3].

Sukces, który przyciągnął kłopoty – narodziny konfliktu

„Jedynka” Cywilizacji odniosła niesamowity sukces w świecie gier strategicznych, a MicroProse wydało drugą część w 1996 roku^[4]. Wydawałoby się, że nic nie może pójść nie tak, a jednak poszło. W kwietniu 1997 roku Avalon Hill sprzedało prawa do marki „Civilization” firmie Activision, co umożliwiło jej wydanie gry „Civilization: Call to Power” w 1999 roku. Jak się okazało, studio będące twórcą oryginalnej planszówki twierdziło, że licencja udzielona MicroProse dotyczyła wyłącznie jednej gry, co stało się podstawą sporu. Choć nie mam dostępu do pierwotnej umowy, to zakładam, że musiała być ona co najmniej niejasna, albo jedna ze stron nie chciała jej zinterpretować tak, jak wcześniej zostało ustalone.

Wojna o Civilization – dwa obozy na sali sądowej

Spór sądowy między Avalon Hill a MicroProse zaczął się końcem 1997 roku. Kilka miesięcy wcześniej Avalon Hill udzieliło licencji na rzecz Activision^[5]. Można więc przypuszczać, że MicroProse, wydając „Sid Meier’s Civilization II” działając w przekonaniu, że ich licencja wciąż obowiązuje, bo i żaden spór nie miał miejsca w tamtym czasie. Dlatego MicroProse uznało umowę między Avalon Hill a Activision za naruszenie praw i odpowiedziało kontrpozwem, co doprowadziło do długotrwałych negocjacji ^[6].

Sid Meier’s Civilization II	Civilization: Call to Power
https://lutris.net/games/sid-meiers-civilization-ii/	https://scientificgamer.com/in-praise-of-civilization-call-to-power/

Skomplikowana układanka – kto naprawdę miał prawa do marki?

Jakie argumenty podnosiły strony? Avalon Hill i Activision w swoim pozwie przeciwko MicroProse wysunęły następujące twierdzenia:

1. MicroProse naruszyło prawa autorskie do marki „Civilization”, co przy braku licencji musiałoby być prawdą w świetle rejestracji znaku towarowego,
2. uzasadniano to tym, że umowa licencyjna MicroProse z Avalon Hill dotyczyła tylko pierwszej gry, a nie kolejnych części serii ^[7],
3. Avalon Hill i Activision twierdziły, że mają prawa do nazwy „Civilization” i MicroProse nie może jej używać bez ich zgody ^[8].

MicroProse w swoim pozwie przeciwko Avalon Hill i Activision wysunęło natomiast następujące zarzuty:

1. Działania Activision i Avalon Hill wprowadzały konsumentów w błąd co do praw do marki „Civilization”,
2. wydanie przez Activision gry pod marką „Civilization” stanowiły nieuczciwą konkurencję,
3. MicroProse argumentowało, że ma prawa do znaku towarowego „Civilization” w kontekście gier komputerowych,
4. działania Activision i Avalon Hill były sprzeczne z uczciwymi praktykami biznesowymi ^[9].

Spór był ponoć niezmiernie skomplikowany, co może sugerować, że po pierwsze umowa licencji była nieprecyzyjna, ale pokazywało też, że prawdziwy sukces komercyjny odniosła nie planszówka, a gra komputerowa Civilization. Gdybyśmy się mu jednak przyjrzeli bliżej, to faktycznie sprawa nie jest łatwa. Planszówka Civilization nie była bynajmniej komercyjnym sukcesem w przeciwieństwie do gry ze studia MicroProse. Tym samym, nawet jeśli przyjąć, że prawo do znaku towarowego wciąż było po stronie Avalon Hill, to jednak wydanie Civilization: Call to Power przez inne studio delikatnie mówiąc bazowało na nie swoim sukcesie i mogło wprowadzać graczy w błąd. Z drugiej strony, jeśli licencja faktycznie dotyczyła jednej gry, to MicroProse mogło raczej blokować działania Activision w ramach przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji niż dochodzić roszczeń od Avalon Hill.

Strategiczne posunięcie MicroProse – kluczowy ruch na planszy

W grudniu 1997 roku doszło do zdarzenia pozornie zupełnie poza sprawą sądową, ale mającego dla jej zakończenia kluczowe znaczenie. MicroProse przejęło Hartland Trefoil, firmę założoną przez Treshama, twórcy planszówki Civilization. Ta przewaga dała dla Sid Meiersowi i jego firmy pełne prawa do marki „Civilization” i zakończyło możliwość dalszego używania nazwy przez Avalon Hill^[10]. To właśnie ten ruch doprowadził do takich zmian na planszy, że Avalon Hill i Activision zgodziły się podpisać korzystną dla MicroProse ugodę.

Zawieszenie broni – co mogło być jego przyczyną?

Dlaczego Avalon Hill złożyło broń? Choć możemy się tego tylko domyślać, to prawdopodobnie musiało nie uregulować praw własności intelektualnej z Treshamem w sposób dostatecznie dla siebie pewny. Gdyby tak nie było, to fakt nabycia przez MicroProse spółki związanej z twórcą planszówki Civilization byłby zupełnie bez znaczenia. Było jednak zupełnie inaczej. Ta transakcja doprowadziła bowiem do dużego przetasowania w układzie sił. Przejęcie Hartland Trefoil, oryginalnego twórcy planszowej wersji „Civilization”, pozwoliło MicroProse stać się „najważniejszym posiadaczem światowych praw do gry komputerowej i planszowej pod marką „Civilization”. Dało to firmie mocniejszą pozycję w sporze z Avalon Hill i Activision. Dzięki temu ruchowi MicroProse skonsolidowało prawa do marki „Civilization” zarówno w kontekście gier planszowych, jak i komputerowych. To znacznie wzmocniło ich pozycję negocjacyjną. Posiadanie praw do oryginalnej gry planszowej, które prawdopodobnie mogły nie być odpowiednio zabezpieczone przez Avalon Hill, wzmocniło argumentację MicroProse w sporze, sugerując ciągłość i spójność praw do marki. Co istotne, przejęcie firmy Treshama skutecznie wyeliminowało możliwość pojawienia się dodatkowych roszczeń ze strony oryginalnego twórcy gry planszowej, a przynajmniej skierowanie ich przeciwko MicroProse. Finalnie, ten ruch dał MicroProse kontrolę nad źródłem inspiracji dla gry komputerowej, co mogło być kluczowe w dyskusjach na temat oryginalności i praw do koncepcji gry ^[11].

Call to Power – Activision znajduje obejście

Co strony postanowiły w ugodzie? MicroProse zachowało wszystkie prawa do marki „Civilization”, a Avalon Hill musiało zapłacić firmie 411 000 dolarów odszkodowania. Co istotne, Activision uzyskało licencję na wydanie jednej gry pod nazwą „Civilization: Call to Power”, co prawdopodobnie było o tyle ważne także dla Avalon Hill, że w innym przypadku byłaby zmuszona zapłacić odszkodowanie. Kolejna część tej sagi musiała się już jednak ukazać pod marką „Call to Power”^[12]. Warto dodać, że w sprawa być może zakończyłaby się inaczej, gdyby nie fakt, że MicroProse jeszcze w 1991 roku wystąpiło z wnioskiem o rejestrację znaku towarowego w klasie 28 klasyfikacji nicejskiej, to jest dla programów, gier komputerowych i uzyskało tę ochronę^[13].

Czego uczy nas historia Civilization?

Choć oczywiście historia ta nie zdarzyła się w Polsce, to jednak można i należy kilka kwestii rozważyć także na naszym gruncie. Rzecz w tym, że bardziej niż częstym przypadkiem jest brak dostatecznego zabezpieczenia swoich praw na początku działalności, kiedy jeszcze nie zakładamy, że czeka nas ogromny sukces. Tak prawdopodobnie było z Avalon Hill w kontekście nabycia wszelkich praw do planszowej Civilization. Z tego też powodu nawet samo zarejestrowanie znaku towarowego nie było tu wystarczające, szczególnie w świetle dopuszczenia do uzyskania ochrony przez MicroProse na bardzo zbliżone oznaczenie połączone wprost z hitem jakim była pierwsza część Civilization. Z drugiej strony, w sprawie rysuje się też problem czasowości licencji w przypadku, gdy dotyczy ona powstającego dopiero cyklu. Niewątpliwie sam przez długie lata byłem przekonany, że Civilization: Call to Power to kontynuacja oryginalnej serii.

---

^[1] Jason Paterson, „The Fall of Avalon Hill”, Naked Cardboard (https://www.nakedcardboard.com/the-fall-of-avalon-hill/ – dostęp dnia 11.08.2025)

^[2] „MicroProse”, Gry-Online (https://www.gry-online.pl/firmy/microprose/z2110 – dostęp dnia 16.02.2025)

^[3] Civilization trademark registration, WIPO (https://branddb.wipo.int/en/similarname/brand/US501991074166752?sort=applicationDate%20asc&start=0&rows=30&asStructure=%7B%22_id%22:%22fd5b%22,%22boolean%22:%22AND%22,%22bricks%22:%5B%7B%22_id%22:%22fd5c%22,%22key%22:%22brandName%22,%22value%22:%22civilization%22,%22strategy%22:%22Simple%22%7D%5D%7D&_=1740042294106&fg=void&i=22 – dostęp dnia 20.02.2025)

^[4] „Civilization II”, Wikipedia (wersja polska) (https://pl.wikipedia.org/wiki/Civilization_II – dostęp dnia 16.02.2025)

^[5] „Civilization (series)”, Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Civilization_(series) – dostęp dnia 20.02.2025)

^[6] „MicroProse” (https://www.gry-online.pl/firmy/microprose/z2110 – dostęp dnia 16.02.2025)

^[7] „Civilization (series)”, Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Civilization_(series) – dostęp dnia 16.02.2025)

^[8] Patrick Baker, „Civilization the board game. Retrospective of Civilization Board Games (Part Two)” (https://nodicenoglory.com/tag/civilization-the-board-game/ – dostęp dnia 16.02.2025)

^[9] Alan Dunkin, „Civilization ownership disputed”, ZDNet (https://www.zdnet.com/article/civilization-ownership-disputed/ – dostęp dnia 11.08.2025)

^[10] chrissifniotis, „To Stand the Test of Time Part 1: In The Beginning” (https://www.civfanatics.com/misc/to-stand-the-test-of-time-part-1-in-the-beginning/ – dostęp dnia 16.02.2025)

^[11] „Civilization (series)”, Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/Civilization_(series) – dostęp dnia 16.02.2025)

^[12] Alan Dunkin, „Civilization Lawsuit Settled” (https://www.gamespot.com/articles/civilization-lawsuit-settled/1100-2464077/ – dostęp dnia 11.08.2025)

^[13] Sid Civilization trademark registration, WIPO (https://branddb.wipo.int/en/similarname/brand/US501991074152711?sort=score%20desc&start=0&rows=30&asStructure=%7B%22_id%22:%224c89%22,%22boolean%22:%22AND%22,%22bricks%22:%5B%7B%22_id%22:%224c8a%22,%22key%22:%22brandName%22,%22value%22:%22sid%20civilization%22,%22strategy%22:%22Simple%22%7D%5D%7D&_=1740049260287&fg=void&i=1 – dostęp dnia 20.02.2025)